Ο Ολοκληρωτισμός ως όρος απορρίπτονταν τόσο από τους κομμουνιστές όσο και από τους φασίστες, δηλ. από το ίδιο το αντικείμενό του. Θα γινόταν αργότερα μέρος του «πολιτικού ποδοσφαίρου» την περίοδο του Ψυχρού Πολέμου, ενώ είχε μόνο επαμφοτερίζουσα και μικτή αντιμετώπιση ανάμεσα στους δυτικούς ακαδημαϊκούς και θεωρητικούς πολιτικούς επιστήμονες. Δεν κατόρθωσε να προσεταιριστεί όσους επιθυμούν καθαρά στεγανά μοντέλα, ή που ταυτίζουν πολιτικά φαινόμενα με κοινωνικές δυνάμεις. Αποτελεί ανάθεμα και ακατονόμαστο «σχετικισμό» για οποιονδήποτε θεωρεί είτε τον κομμουνισμό είτε τον φασισμό αμιγώς μοχθηρά καθεστώτα. Απεναντίας, υποστηρίζεται σθεναρά ως όρος από εκείνους τους Ευρωπαίους οι οποίοι είχαν πρακτική εμπειρία τόσο του κομμουνισμού όσο και του φασισμού από πρώτο χέρι. Ο κομμουνισμός και ο φασισμός δεν ήταν ποτέ ταυτόσημοι: ο καθένας από αυτούς εξελίχθηκε με το χρόνο και γέννησε διάφορα πνευματικά «τέκνα». Αλλά είχαν πολύ περισσότερα κοινά απʼότι οι κοινωνοί τους ήταν έτοιμοι να παραδεχτούν. Τα κοινά τους στοιχεία αποτελούν μια μακριά λίστα. Μία πρώτη μελέτη στο θέμα το προσεγγίζει με τους όρους ενός «Συνδρόμου Έξι Σημείων». Αλλά έξι σημεία δεν είναι αρκετά:
1. Εθνικιστική – Σοσιαλιστική Ιδεολογία.
Τόσο ο κομμουνισμός όσο και ο φασισμός αποτέλεσαν ριζοσπαστικά κινήματα που ανέπτυξαν ιδεολογίες που πρότασσαν ένα μείγμα εθνικιστικών και σοσιαλιστικών στοιχείων. Κατά τη δεκαετία του 1920 οι Μπολσεβίκοι σταδιακά «νέρωσαν» τις διεθνιστικές τους αρχές, υιοθετώντας παράλληλα χαρακτηριστικά ακραιφνούς ρωσικού εθνικισμού. Υπό τον Στάλιν, το ιδεολογικό μείγμα καταχωρήθηκε ως «Εθνικός Μπολσεβικισμός». Οι Γερμανοί Ναζί μεταρρύθμισαν τα σοσιαλιστικά στοιχεία της ιδεολογίας τους κατά την ίδια περίοδο. Και στις δύο περιπτώσεις το σοσιαλιστικό-εθνικιστικό ή εθνικιστικό-σοσιαλιστικό μείγμα σταθεροποιήθηκε την ίδια εποχή, το 1934.
Σε συνειδητό επίπεδο, κομμουνιστές και φασίστες διδάσκονταν στον τονισμό των μεταξύ τους διαφορών. Απεναντίας, πιεζόμενοι να συμπτύξουν τοις πεποιθήσεις τους, συχνά έδιναν χαρακτηριστικά παρόμοιες απαντήσεις. Ερωτώμενος απάντησε «Για εμάς τους Σοβιετικούς Πατριώτες, η πατρίδα και ο κομμουνισμός συνενώθηκαν σε ένα αδιαίρετο σύνολο». Άλλος το έθεσε ως εξής: «Το κίνημά μας έπιασε το δειλό Μαρξισμό και ρούφηξε όλη την (πραγματική) έννοια του σοσιαλισμού από αυτόν. Επίσης πήρε τον εθνικισμό από τα δειλά αστικά κόμματα. Πετώντας τα μαζί στο τσουκάλι της καθημερινής μας ζωής, η σύνθεση βγήκε καθαρή σαν κρύσταλλο – ο γερμανικός Εθνικός Σοσιαλισμός». Δεν είναι τυχαίο ότι άνθρωποι που αποτέλεσαν αποδέκτες τέτοιας ρητορικής γρήγορα άρχισαν να εκλαμβάνουν τους κομμουνιστές ως «κόκκινους φασίστες» και τους φασίστες ως «καφέ κομμουνιστές».
2. Ψευδο-Επιστημονισμός.
Τόσο οι κομμουνιστές όσο και οι φασίστες διακύρησσαν ότι βασίζουν την ιδεολογία τους σε βασικούς επιστημονικούς κανόνες οι οποίοι υποτίθεται ότι καθόριζαν την ανάπτυξη της ανθρώπινης κοινωνίας. Οι κομμουνιστές στρέφονταν στην δική τους εκδοχή του «επιστημονικού Μαρξισμού» ή αλλιώς Ιστορικού Υλισμού, οι ναζί στην ευγονική και τη «ρατσιστική επιστήμη». Σε καμία των περιπτώσεων δεν βρήκαν οι επιστημονικές τους μέθοδοι ή ανακαλύψεις ευρεία ανεξάρτητη αποδοχή.
3. Ουτοπικοί Στόχοι.
Όλοι οι οπαδοί του Ολοκληρωτισμού διαφύλασσαν ως κόρη οφθαλμού το όραμα ενός Νέου Ανθρώπου ο οποίος θα δημιουργούσε μια Νέα Τάξη αγνή και καθαρή από όλες τις παρούσες ακαθαρσίες. Η φύση του οράματος είχε διάφορες παραλλαγές. Μπορούσε να είναι το τελικό, α-ταξικό στάδιο του καθαρού κομμουνισμού όπως διακύρρησσαν οι Μαρξιστές-Λενινιστές, ο ρατσιστικός, καθαρός από Εβραίους αριανός παράδεισος των ναζί, ή η επανίδρυση μιας ψευδο-ιστορικής ρωμαϊκής αυτοκρατορίας στην Ιταλία. Το χτίσιμο της Νέας Τάξης αποτελούσε μια αποστολή η οποία δικαιολογούσε όλες τις θυσίες και βιαιότητες του παρόντος.
4. Το Δίπτυχο Κόμμα-Κράτος.
Όντας στην εξουσία, το ολοκληρωτικό Κόμμα δημιουργούσε όργανα εντός του δυναμικού του, τα οποία αποτελούσαν σκιώδεις διπλασιασμούς και κέντρα ελέγχου όλων των λοιπών προϋπαρχόντων ιδρυμάτων/θεσμών. Οι κρατικές δομές υποβιβάζονταν στο επίπεδο εκτελεστικών μηχανισμών των επιταγών του Κόμματος. Το δικτατορικό αυτό δίπτυχο εξουσίας είναι μακράν διεισδυτικότερο απʼ ότι υπονοεί ο γνωστός αλλά ανεπαρκής όρος «μονοκομματικό κράτος».
5. Η Αρχηγική Αρχή (“Fuhrerprinzip”).
Τα ολοκληρωτικά Κόμματα λειτουργούσαν σε αυστηρές ιεραρχικές γραμμές. Απαιτούσαν την ενθουσιώδη και υποταγή από τις ορδές τους, μέσω καλλιέργειας της αδιαμφισβήτητης cult γύρω από του πρόσωπο του Αρχηγού του Κόμματος, της πηγής όλης της Σοφίας και του Οφέλους – τον Fuhrer, τον Vozhdʼ, τον Duce, τον Caudillo ή τον «Μεγάλο Τιμονιέρη». Ο Λένιν ήταν ενάντιος στην καλλιέργεια μιας τέτοιας πολιτικής, η οποία πάραυτα αποτέλεσε ακρογωνιαία λίθο τόσο του Σταλινισμού όσο και του Χιτλερισμού.
6. Γκανγκστερισμός.
Πολλοί παρατηρητές έχουν επισημάνει την έντονη ομοιότητα ανάμεσα στη συμπεριφορά των ολοκληρωτικών ελίτ και σʼαυτή των επαγγελματικών εγκληματικών αδελφοτήτων. Οι γκάνγκστερ αποκτούν μια παρασιτική επιρροή πάνω στην κοινότητα-στόχο «προστατεύοντας» την από τη βία την οποία οι ίδιοι δημιουργούν. Συχνά τρομοκρατούν τόσο τα μέλη τους όσο και τα θύματά τους και εξολοθρεύοντας παράλληλα τους αντιπάλους τους. Χειραγωγούν το νόμο ενώ, διατηρώντας παράλληλα ένα υψίστης σημασίας αξιοσέβαστο προσωπείο, χρησιμοποιούν τον εκβιασμό και το νταβατζιλίκι για να αποκτήσουν τον έλεγχο όλων των οργανώσεων στην τοπική κοινότητα.
7. Γραφειοκρατία.
Όλα τα ολοκληρωτικά καθεστώτα χρειάζονταν έναν τεράστιο γραφειοκρατικό στρατό ο οποίος πλήρωνε τα παραφουσκωμένα διπλά όργανα του κράτους-κόμματος. Η νέα αυτή γραφειοκρατία, αποτελούσα εφαλτήριο γοργής ανέλιξης οπορτουνιστών αριβιστών στελεχών οποιαδήποτε κοινωνικής καταγωγής, όντας εντελώς βασιζόμενη στο Κόμμα δημιούργησε την μοναδική κοινωνική συνιστώσα τα συμφέροντα της οποίας το καθεστώς όφειλε να λαμβάνει υπόψη, ενώ ταυτόχρονα συμπεριλάμβανε έναν αριθμό αντιμαχόμενων «κέντρων εξουσίας» των οποίων οι καλυμμένες αντιπαλότητες συντελούσαν την μοναδική γνήσια μορφή υπάρχοντος πολιτικού βίου.
8. Προπαγάνδα.
Η ολοκληρωτική προπαγάνδα όφειλε πολλά στις λεπτές τεχνικές της μοντέρνας μαζικής διαφήμιση. Χρησιμοποιούσε κατά κόρον συναισθηματικά σύμβολα, στρατευμένη τέχνη, εντυπωσιακή αρχιτεκτονική και την αρχή του «Μεγάλου Ψέματος», αποτελούσα μια ξεδιάντροπη μορφή δημαγωγίας απευθυνόμενης κατά κύριο λόγο στα πλέον ευάλωτα και εκδικητικά στοιχεία του κοινωνικού συνόλου τα οποία είχαν ξεριζωθεί από τα κύματα του πολέμου και του βίαιου εκμοντερνισμού.
9. Αισθητική της Εξουσίας.
Τα ολοκληρωτικά καθεστώτα επέβαλαν ένα ουσιαστικό μονοπώλιο στις τέχνες, προπαγανδίζοντας ένα αισθητικό περιβάλλον το οποίο δόξαζε το κυβερνών Κόμμα, διάνθιζε το δεσμό Κόμματος και λαού, εκστασιαζόταν σε ηρωικές απεικονίσεις εθνικών μύθων και βυθιζόταν κατά κόρον σε μεγαλομανείς φαντασιώσεις. Τόσο οι Ιταλοί φασίστες όσο και οι Γερμανοί ναζί και οι Σοβιετικοί κομμουνιστές μοιράζονταν κοινές προτιμήσεις σε μεγαλειώδεις αναπαραστάσεις-πορτρέτα του Αρχηγού, σε υπερμεγέθη γλυπτά μυωδών εργατών και σε εκθαμβωτικά δημόσια κτίρια τεραστίων διαστάσεων.
10. Ο Ιδεολογικός - Διαλεκτικός Εχθρός.
Κανένα ολοκληρωτικό καθεστώς δεν μπορούσε να ελπίζει στη νομιμοποίηση των δικών του μοχθηρών σχεδίων χωρίς την ύπαρξη ενός αντίπαλού κακού το οποίο υποθετικά αντιπάλευε. Η άνοδος του φασισμού στην Ευρώπη αποτέλεσε θείο δώρο για του κομμουνιστές, οι οποίοι σε περίπτωση μη ύπαρξής του θα έπρεπε να καταφύγουν στη δικαιολογία των πράξεών τους αναφερόμενοι στα πιο απόμακρα κακά του φιλελευθερισμού, του ιμπεριαλισμού και της αποικιοκρατίας. Οι φασίστες δε σταμάτησαν ποτέ να δικαιολογούν του εαυτούς τους υπό τους όρους της «σταυροφορίας τους ενάντια στον Μπολσεβικισμό», οι δε κομμουνιστές μέσω της «πάλης ενάντια στο Φασισμό». Οι ενδημικές αντιφάσκειες εντός του Ολοκληρωτισμού αποτέλεσαν τη μηχανή για τα μίση και τις συγκρούσεις που αυτός προκάλεσε.
11. Η Ψυχολογία του Μίσους.
Τα ολοκληρωτικά καθεστώτα ανέβαζαν το συναισθηματικό θερμόμετρο του πληθυσμού χτυπώντας διαρκώς τα τύμπανα του πολέμου ενάντια σε εξωτερικούς και εσωτερικούς «εχθρούς». Τίμιοι ανταγωνιστές ή αξιοσέβαστοι αντίπαλοι δεν υπήρχαν. Στο φασιστικό ρεπερτόριο, Εβραίοι και κομμουνιστές ήταν στην κορυφή του καταλόγου, ενώ στο κομμουνιστικό ρεπερτόριο, φασίστες, παρατρεχάμενα καπιταλόσκυλα, «κουλάκοι» και κατηγορούμενοι σαμποτέρ εξολοθρεύονταν αλύπητα.
12. Προληπτική Λογοκρισία.
Η ολοκληρωτική ιδεολογία ήταν αδύνατο να λειτουργήσει χωρίς μια στεγανή λογοκρισία ελέγχουσα όλες τις πληροφοριακές πηγές. Δεν ήταν απλά αρκετή η κατάπνιξη ανάρμοστων απόψεων ή γεγονότων. Ήταν απαραίτητη η κατασκευή όλων των δεδομένων των οποίων ήταν επιτρεπτή η κυκλοφορία.
13. Γενοκτονία & Τραμπουκισμός.
Τα ολοκληρωτικά καθεστώτα έσπρωξαν την πολιτική βία πέρα από οποιαδήποτε προηγούμενα όρια. Ένα πολύπλοκο και προσεκτικά σχεδιασμένο δίκτυο πολιτικών υπηρεσιών αστυνόμευσης και ασφάλειας εύρισκε διαρκή απασχόληση στη μεθοδική εξολόθρευση όλων των αντιπάλων και των ανεπιθύμητων, αργότερα δε και στην κατασκευή νέων αντιπάλων για τη διατήρηση εν ενεργεία του μηχανισμού. Εκστρατείες γενοκτονίας εναντίον (αθώων) κοινωνικών ή φυλετικών «εχθρών» έδιναν αίγλη και αποτελεσματικότητα στις ιδεολογικές επιταγές, κρατώντας παράλληλα τον πληθυσμό σε ένα διαρκές κλίμα τρόμου. Μαζικές συλλήψεις και τουφεκισμοί, στρατόπεδα συγκέντρωσης και διάσπαρτες δολοφονίες αποτελούσαν θέματα ρουτίνας.
14. Κολεκτιβισμός (Συλλογική Κουλτούρα).
Τα ολοκληρωτικά καθεστώτα απέδιδαν βαρύνουσα σημασία σε κάθε μορφή δραστηριότητας ή οποία ενδυνάμωνε τους συλλογικούς δεσμούς και αδυνάτιζε τους οικογενειακούς δεσμούς και την αίσθηση της ατομικής ταυτότητας. Κρατικοί βρεφονηπιακοί σταθμοί, «κοινωνικές τέχνες», νεανικά κινήματα και πολιτικές νεολαίες, κομματικές ιεροτελεστίες, στρατιωτικές παρελάσεις και τυποποιημένα κουστούμια όλα με τον τρόπο τους εξυπηρετούσαν την ενίσχυση υψηλών επιπέδων κοινωνικής τάξης και κομφορμιστικής συμπεριφοράς. Στη φασιστική Ιταλία, ένα σύστημα κομματικά εξαρτημένων Οργανώσεων δημιουργήθηκαν με στόχο την αντικατάσταση όλων τα υπαρχόντων εργατικών συνδικάτων και ενώσεων εργοδοτών, φτάνοντας το 1939 στην κατάκτηση της κάτω βουλής της Εθνοσυνέλευσης.
15. Μιλιταρισμός.
Τα ολοκληρωτικά καθεστώτα μεγέθυναν κατά κόρον τον «εξωτερικό κίνδυνο», ή τον δημιουργούσαν, με στόχο τη συσπείρωση των πολιτών για την υπεράσπιση της «γης των πατέρων». Ο επανεξοπλισμός αποτέλεσε ύψιστη οικονομική προτεραιότητα. Κάτω από τον έλεγχο του Κόμματος, οι κρατικές ένοπλες δυνάμεις είχαν το μονοπώλιο του οπλοστασίου και υψηλό κοινωνικό πρεστίζ. Όλα τα επιθετικά στρατιωτικά σχέδια περιγράφονταν ως αμυντικά.
16. Οικουμενισμός.
Τα ολοκληρωτικά καθεστώτα έπρατταν επί της παραδοχής ότι το σύστημά τους με κάποιο τρόπο θα διαδιδόταν ανά την υφήλιο. Οι κομμουνιστές ιδεολόγοι υποστήριζαν ότι ο Μαρξισμός-Λενινισμός ήταν «επιστημονικός», συνεπώς παγκόσμια εφαρμόσιμός. Οι ναζί παρήλαυναν κάτω από το μότο “Denn heute gehort uns Deutschland, und morgen die ganze Welt” («Γιατί σήμερα μας ανήκει η Γερμανία και αύριο ολόκληρος ο απέραντος Κόσμος»).
17. Απόρριψη της Φιλελεύθερης Δημοκρατίας.
Όλοι οι κοινωνοί του ολοκληρωτισμού σιχαίνονταν τη φιλελεύθερη δημοκρατία για τον ανθρωπισμό της, τις αρχές του συμβιβασμού και της συνύπαρξης που τη διέπουν, την άλωσή της από το ελεύθερο εμπόριο (commercialism) και τους δεσμούς της με το νόμο και την παράδοση/έθιμο.
18. Ηθικός Μηδενισμός.
Όλοι οι κοινωνοί του ολοκληρωτισμού υπήρξαν υπέρμαχοι της άποψης ότι οι σκοποί τους δικαιολογούσαν τα μέσα που χρησιμοποιούσαν. Ο «ηθικός μηδενισμός», σύμφωνα με τα λόγια ενός βρετανού παρατηρητή, «είναι όχι μόνο το κεντρικό χαρακτηριστικό του Εθικοσοσιαλισμού, αλλά επίσης και το κεντρικό κοινό χαρακτηριστικό μεταξύ αυτού και του Μπολσεβικισμού».
Η έννοια του Ολοκληρωτισμού βασίζεται ή καταρρέει αξιολογούμενη επί της ουσίας των παραπάνω σημείων, σε σύγκριση ανάμεσα στους βασικούς του εφαρμογείς. Η ισχύς της δεν επηρεάζεται από τα διάφορα διανουμενίστικα και πολιτικά παιχνίδια για τα οποία μετέπειτα αποτέλεσε εργαλείο. Κομμουνισμός και φασισμός φανερά διέφεραν στις πηγές της ιδιαίτερής τους ταυτότητας. Οι κομμουνιστές ήταν άρρηκτα δεμένοι με την ταξική πάλη, οι ναζί στη σταυροφορία τους για φυλετική καθαρότητα. Σημαντικές διαφορές υπήρχαν επίσης τόσο στην κοινωνική όσο και στην οικονομική σφαίρα. Οι φασίστες προσεκτικά άφησαν άθικτη την ατομική ιδιοκτησία και έσπευσαν να στρατολογήσουν τους μεγαλοβιομήχανους στο σκοπό τους. Οι κομμουνιστές απεναντίας κατέρριψαν τα περισσότερα χαρακτηριστικά και μορφές της ατομικής ιδιοκτησίας. Εθνικοποίησαν τη βιομηχανία, κολεκτιβοποίησαν τη γεωργία και εισήγαγαν τον κεντρικό σχεδιασμό. Συνεπώς, βάσει των παραπάνω, ο κομμουνισμός πρέπει να θεωρηθεί ως η πλέον ολοκληρωτική εκδοχή του Ολοκληρωτισμού.
Φυσικά καλό είναι να σημειωθεί ότι ο «απόλυτος ανθρώπινος έλεγχος» τον οποίο ευαγγελίζονταν πολλοί στο όνομα του Ολοκληρωτισμού είναι πρακτικά αποκύημα της φαντασίας. Οι Ολοκληρωτικές Ουτοπίες και τα Ολοκληρωτικά Καθεστώτα ήταν δύο διαφορετικά πράγματα. Μεγαλειώδη ολοκληρωτικά σχέδια αποτύγχαναν συχνά μεγαλειωδώς. Ο Ολοκληρωτισμός αναφέρεται όχι στα αποτελέσματα των καθεστώτων αλλά στις φιλοδοξίες τους. Επιπλέον, η ασθένεια του Ολοκληρωτισμού κατασκεύαζε τα ίδια της τα αντισώματα. Υπέρμετρη καταπίεση συχνά γεννούσε ηρωική αντίσταση. Ο βομβαρδισμός με φιλοσοφία της πλάκας μερικές φορές μπορούσε να γεννήσει ανθρώπους με υψηλές ηθικές αρχές και αξίες. Οι πλέον αποφασισμένοι «αντι-κομμουνιστές» ήταν τέως κομμουνιστές. Οι καλύτεροι «αντι-φασίστες» ήταν ειλικρινείς Γερμανοί, Ιταλοί ή Ισπανοί πατριώτες.
Από μία ιστορική οπτική, ένα από τα πλέον ενδιαφέροντα ερωτήματα είναι σε πιο βαθμό ο κομμουνισμός και ο φασισμός τρέφονταν ο ένας από τον άλλον. Πριν το 1914, τα κύρια συστατικά στοιχεία των δύο κινημάτων – ο σοσιαλισμός, ο μαρξισμός, ο εθνικισμός, ο ρατσισμός και η αυταρχικότητα – επέπλεαν σε διάφορους συνδυασμούς παντού στην Ευρώπη. Αλλά ο κομμουνισμός αποκρυσταλλώθηκε πρώτος. Η εμφάνισή του το 1917 έλαβε χώρα αρκετά πριν από οποιαδήποτε στοιχειοθετημένη εμφάνιση του φασισμού. Οι κομμουνιστές, συνεπώς, πρέπει να θεωρηθούν οι πρωτοπόροι και οι φασίστες οι γοργά μορφωμένοι ακόλουθοι. Το θέμα είναι: μπορεί η ιστορική σειρά να ταυτιστεί με αιτία & αποτέλεσμα; Ήταν ο φασισμός απλά μια σταυροφορία για τη σωτηρία του κόσμου από τον Μπολσεβικισμό, όπως πολλοί από τους κοινωνούς του υποστήριζαν; Τι ακριβώς έμαθαν οι φασίστες από τους κομμουνιστές; Είναι δύσκολο νʼαρνηθεί κανείς ότι ο Bela Kun αποτέλεσε το λόγο ύπαρξης του μετέπειτα καθεστώτος Horthy. Η ιταλική γενική απεργία του Οκτωβρίου 1922, υπό την καθοδήγηση των κομμουνιστών, έδωσε στον Mussolini τη δικαιολογία για την «Πορεία προς τη Ρώμη». Ήταν η δύναμη των κομμουνιστών στους δρόμους και στις κάλπες της Γερμανίας που φόβισε τους Γερμανούς συντηρητικούς οδηγώντας τους να δώσουν την εξουσία στο Hitler.
Norman Davies, Europe: A History, Oxford University Press, 1996
Πηγή : indymedia
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου